Iam summus Pater
architectus Deus hanc quam videmus mundanam domum, divinitatis templum
augustissimum, archanae legibus sapientiae fabrefecerat. Supercaelestem
regionem mentibus decorarat; aethereos globos aeternis animis
vegetarat; excrementarias ac feculentas inferioris mundi partes
omnigena animalium turba complerat. Sed, opere consummato, desiderabat
artifex esse aliquem qui tanti operis rationem perpenderet,
pulchritudinem amaret, magnitudinem admiraretur. Idcirco iam rebus
omnibus (ut Moses5 Timaeusque6 testantur) absolutis, de producendo
homine postremo cogitavit. Verum nec erat in archetypis unde novam
sobolem effingeret, nec in thesauris quod novo filio hereditarium
largiretur, nec in subselliis totius orbis, ubi universi contemplator
iste sederet. Iam plena omnia; omnia summis, mediis, infimisque
ordinibus fuerant distributa. Sed non erat paternae potestatis in
extrema fetura quasi effeta defecisse; non erat sapientiae, consilii
inopia in re necessaria fluctuasse; non erat benefici amoris, ut qui in
aliis esset divinam liberalitatem laudaturus in se illam damnare
cogeretur. Statuit tandem optimus opifex, ut cui dare nihil proprium
poterat commune esset quicquid privatum singulis fuerat. Igitur hominem
accepit indiscretae opus imaginis atque in mundi positum meditullio sic
est alloquutus: «Nec certam sedem, nec propriam faciem, nec munus ullum
peculiare tibi dedimus, o Adam, ut quam sedem, quam faciem, quae munera
tute optaveris, ea, pro voto, pro tua sententia, habeas et possideas.
Definita ceteris natura intra praescriptas a nobis leges coercetur. Tu,
nullis angustiis coercitus, pro tuo arbitrio, in cuius manu te posui,
tibi illam praefinies. Medium te mundi posui, ut circumspiceres inde
commodius quicquid est in mundo. Nec te caelestem neque terrenum, neque
mortalem neque immortalem fecimus, ut tui ipsius quasi arbitrarius
honorariusque plastes et fictor, in quam malueris tute formam effingas.
Poteris in inferiora quae sunt bruta degenerare; poteris in superiora
quae sunt divina ex tui animi sententia regenerari». O summam Dei
patris liberalitatem, summam et admirandam hominis felicitatem ! cui
datum id habere quod optat, id esse quod velit. Bruta simul atque
nascuntur id secum afferunt, ut ait Lucilius7, e bulga matris quod
possessura sunt. Supremi spiritus aut ab initio aut paulo mox id
fuerunt, quod sunt futuri in perpetuas aeternitates. Nascenti homini
omnifaria semina et omnigenae vitae germina indidit Pater; quae quisque
excoluerit illa adolescent, et fructus suos ferent in illo. Si
vegetalia, planta fiet. Si sensualia, obrutescet. Si rationalia,
caeleste evadet animal. Si intellectualia, angelus erit et Dei filius8,
et si nulla creaturarum sorte contentus in unitatis centrum suae se
receperit, unus cum Deo spiritus factus, in solitaria Patris caligine
qui est super omnia constitutus omnibus antestabit. Quis hunc nostrum
chamaeleonta9 non
admiretur? aut omnino quis aliud quicquam admiretur magis? Quem non
immerito Asclepius Atheniensis versipellis huius et se ipsam
transformantis naturae argumento per Proteum in mysteriis significari
dixit. Hinc illae apud Hebraeos et Pythagoricos metamorphoses
celebratae. Nam et Hebraeorum theologia secretior nunc Enoch10 sanctum
in angelum divinitatis, quem vocant malakh ha-shekhina nunc in
alia alios numina reformant. Et Pythagorici scaelestos homines in bruta
deformant et, si Empedocli11 creditur, etiam in plantas. Quas imitatus
Maumeth illud frequens habebat in ore, qui a divina lege recesserit
brutum evadere12, et merito quidem. Neque enim plantam cortex, sed
stupida et nihil sentiens natura; neque iumenta corium, sed bruta anima
et sensualis; nec caelum orbiculatum corpus, sed recta ratio; nec
sequestratio corporis, sed spiritalis intelligentia angelum facit. Si
quem enim videris deditum ventri, humi serpentem hominem, frutex est,
non homo, quem vides; si quem in fantasiae quasi Calypsus13 vanis
praestigiis caecutientem et subscalpenti delinitum illecebra sensibus
mancipatum, brutum est, non homo, quem vides. Si recta philosophum
ratione omnia discernentem, hunc venereris; caeleste est animal, non
terrenum. Si purum contemplatorem corporis nescium, in penetralia
mentis relegatum, hic non terrenum, non caeleste animal; hic augustius
est numen humana carne circumvestitum. Ecquis hominem non admiretur?
qui non immerito in sacris litteris mosaicis et christianis, nunc omnis
carnis, nunc omnis creaturae appellatione designatur, quando se ipsum
ipse in omnis carnis faciem, in omnis creaturae ingenium effingit,
fabricat et transformat14. Idcirco scribit Evantes Persa, ubi
chaldaicam theologiam enarrat, non esse homini suam ullam et nativam
imaginem, extrarias multas et adventitias. Hinc illud Chaldaeorum: Enosh hou shinnouyim vekammah tebaoth baal hay ,
idest homo variae ac multiformis et desultoriae naturae animal. Sed
quorsum haec? ut intelligamus, postquam hac nati sumus conditione, ut
id simus quod esse volumus, curare hoc potissimum debere nos, ut illud
quidem in nos non dicatur, cum in honore essemus non cognovisse similes
factos brutis et iumentis insipientibus. Sed illud potius Asaph15
prophetae: «Dii estis et filii excelsi omnes», ne, abutentes
indulgentissima Patris liberalitate, quam dedit ille liberam optionem,
e salutari noxiam faciamus nobis. Invadat animum sacra quaedam ambitio
ut mediocribus non contenti anhelemus ad summa, adque illa (quando
possumus si volumus) consequenda totis viribus enitamur. Dedignemur
terrestria, caelestia contemnamus16, et quicquid mundi est denique
posthabentes, ultramundanam curiam eminentissimae divinitati proximam
advolemus. Ibi, ut sacra tradunt mysteria, Saraphin, Cherubin et Throni
primas possident17; horum nos iam cedere nescii et
secundarum impatientes et dignitatem et gloriam aemulemur. Erimus
illis, cum voluerimus, nihilo inferiores. Sed qua ratione, aut quid
tandem agentes? Videamus quid illi agant, quam vivant vitam. Eam si et
nos vixerimus (possumus enim), illorum sortem iam aequaverimus. Ardet
Saraph caritatis igne; fulget Cherub intelligentiae splendore; stat
Thronus iudicii firmitate. Igitur si actuosae addicti vitae inferiorum
curam recto examine susceperimus, Thronorum stata soliditate
firmabimur. Si ab actionibus feriati, in opificio opificem, in opifice
opificium meditantes, in contemplandi ocio negociabimur, luce cherubica
undique corruscabimus. Si caritate ipsum opificem solum ardebimus,
illius igne, qui edax est, in saraphicam effigiem repente flammabimur.
Super Throno, idest iusto iudice, sedet Deus iudex saeculorum. Super
Cherub, idest contemplatore, volat atque eum quasi incubando fovet.
Spiritus enim Domini fertur super aquas18, has, inquam quae super caelos sunt, quae apud Iob Dominum laudant antelucanis hymnis19.
Qui Saraph, idest amator est, in Deo est, et Deus in eo, immo et Deus
et ipse unum sunt. Magna Thronorum potestas, quam iudicando; summa
Saraphinorum sublimitas, quam amando assequimur. Sed quonam pacto vel
iudicare quisquam vel amare potest incognita20?
Amavit Moses Deum quem vidit, et administravit iudex in populo quae
vidit prius contemplator in monte. Ergo medius Cherub sua luce et
saraphico igni nos praeparat et ad Thronorum iudicium pariter
illuminat; hic est nodus primarum mentium, ordo palladicus21,
philosophiae contemplativae praeses; hic nobis et aemulandus primo et
ambiendus, atque adeo comprehendendus est, unde et ad amoris rapiamur
fastigia et ad munera actionum bene instructi paratique descendamus. At
vero operae precium, si ad exemplar vitae cherubicae vita nostra
formanda est, quae illa et qualis sit, quae actiones, quae illorum
opera, prae oculis et in numerato habere. Quod cum nobis per nos, qui
caro sumus et quae humi sunt sapimus22, consequi non
liceat, adeamus antiquos patres, qui de his rebus utpote sibi
domesticis et cognatis locupletissimam nobis et certam fidem facere
possunt. Consulamus Paulum apostolum vas electionis, quid ipse cum ad
tertium sublimatus est caelum23, agentes Cherubinorum
exercitus viderit. Respondebit utique Dionysio interprete: purgari
illos, tum illuminari, postremo perfici24: ergo et
nos cherubicam in terris vitam aemulantes, per moralem scientiam
affectuum impetus coercentes, per dialecticam rationis caliginem
discutientes, quasi ignorantiae et vitiorum eluentes sordes animam
purgemus, ne aut affectus temere debacchentur aut ratio imprudens
quandoque deliret. Tum bene compositam ac expiatam animam naturalis
philosophiae lumine perfundamus, ut postremo divinarum rerum eam
cognitione perficiamus. Et ne nobis nostri sufficiant consulamus
Iacob patriarcham, cuius imago in sede gloriae sculpta corruscat.
Admonebit nos pater sapientissimus in inferno dormiens25,
mundo in superno vigilans. Sed admonebit per figuram (ita eis omnia
contingebant) esse scalas ab imo solo ad caeli summa protensas multorum
graduum serie distinctas: fastigio Dominum insidere. Contemplatores
angelos per eas vicibus alternantes ascendere et descendere. Quod si
hoc idem nobis angelicam affectantibus vitam factitandum est, quaeso,
quis Domini scalas vel sordidato pede, vel male mundis manibus
attinget? Impuro, ut habent mysteria, purum attingere nefas. Sed qui hi
pedes? quae manus?
|
|